* तामिळनाडूतील इडली अम्मा
तामिळनाडूतील वाडीवेलमपलायम येथील 80 वर्षीय के. कमलाथल अम्मा रोज सकाळी आपलं छोटंसं दुकान उघडतात आणि फक्त 1 रुपयात गरमागरम इडली विकतात. तिच्या इडलीमध्ये स्वादिष्ट सांबर आणि चटणी येते, जी लोकांना आवडते. कमलाथल अम्मा गेल्या 30 वर्षांपासून इडली विकत आहेत. संयुक्त कुटुंबात वाढलेल्या अम्माला मोठ्या प्रमाणात स्वयंपाक करण्याची सवय होती. ती अजूनही बहुतेक कामे हाताने करते. संध्याकाळी चार तास इडलीपीठ तयार करण्यात घालवते, जे ती रात्रभर आंबविल्यानंतर सकाळी ग्राहकांना सर्व्ह करते.
दररोज 1 हजार इडली विकणाऱ्या अम्मांचा उद्देश पैसा कमावणे नसून भुकेल्यांचा पोट भरणे आहे. त्यांचा साधेपणा आणि सेवाभाव खरोखरच प्रेरणादायी आहे. सकाळी सहा वाजताच सांबराच्या सुगंधात घराचे दरवाजे उघडतात आणि ग्राहक बसण्यासाठी रांगा लावतात. वडाच्या पानावर गरमागरम इडली सांबरचा आस्वाद ते अवघ्या एक रुपयात घेतात. तामिळनाडूतील वडिवेलमपलायम या गावात हे दुकान कमलाथल चालवतात. त्यांचे वय 80 वर्षे असून एका इडलीची किंमत 1 रुपये आहे. कमलाथल अजूनही तिच्या वयाच्या इतर स्त्रियांच्या तुलनेत तंदुरुस्त आहे आणि लोकांना स्वस्त आणि भरपेट जेवण उपलब्ध करून देणे हे तिच्या जीवनाचे ध्येय आहे.
कोविड-19 लॉकडाऊनच्या काळात इडली अम्मा यांनी तामिळनाडूतील गरिबीशी झगडत असलेल्या स्थलांतरित मजुरांना केवळ 1 रुपयात इडली विकणारे दुकान बंद करण्यास नकार दिला. किराणा माल आणि साठेबाजीसाठी लोक गरजेपेक्षा जास्त भांडत होते. स्वत: गरिबीशी झगडणाऱ्या इडली अम्मा आपल्याकडे जे थोडे थोडे आहे ते सांभाळत असताना कोणीही आपली जागी उपाशी राहणार नाही याची काळजी घेत होती.
रोज दुकानात येणारे लोक इडलीचे पोटभर जेवण खाऊ शकतील, हे तिच्यासाठी ध्येयासारखे आहे, असे कमलाथल सांगते. म्हणूनच तिने इडलीची किंमत 1 रुपये निश्चित केली आहे. पोट भरताना ते आपले पैसे वाचवू शकतील. रोजच्या विक्रीतून ती दररोज २०० रुपये कमावते. तिने इडलीची किंमत वाढवावी, असे अनेकांचे म्हणणे आहे. पण तिच्यासाठी लोकांचे पोट भरणे आणि गरजूंना मदत करणे हे प्राधान्य आहे. ती भविष्यात कधीही किंमत वाढवणार नाही. तामिळनाडूत इडलीची किंमत 5 ते 20 रुपये आहे.
इडली अम्माची कथा तुम्हाला हार मानण्याआधी तीन वेळा विचार करायला भाग पाडेल आणि हीच समाजाची पद्धत आहे याची जाणीव करून देईल. ज्यांनी हार मानली आहे, त्यांच्यासाठी या शतकात माणुसकीची हरवलेली ठिणगी पुन्हा पेटविण्यासाठी आणखी संघर्ष करण्याची प्रेरणा मिळेल.